Voor het tijdschrift Tenachon schreef ik een artikel over de coronacrisis en hoe deze ons confronteert met hoe we ervoor staan (zelf, in onze relaties en als maatschappij). Hierbij gebruik ik het keuzemodel van PresentU op een nieuwe manier. 

Inleiding

Wat maakt deze corona crisis bij mensen los? En welke kansen liggen er? Ik bespreek deze twee vragen in dit artikel.

Esther Perel zegt over Corona: ‘Rampen functioneren als accelerators: het leven blijkt eindig en kwetsbaar, en met dat inzicht worden voor veel mensen ineens de prioriteiten duidelijker.’ Dit is een belangrijke zin. Kennelijk waren voor veel mensen voor de corona crisis niet altijd duidelijk, ik zal later analyseren hoe dit komt.

Om de vraag te kunnen beantwoorden wat corona bij mensen losmaakt is het goed om eerst te onderscheiden wat belangrijk is voor mensen om een prettig leven te kunnen leiden.

Ik onderscheid 4 dingen.

4 dingen voor een goed leven
  1. De kwaliteit van je relaties. Hierover zegt Perel: ‘ik heb er altijd in geloofd dat de kwaliteit van je relaties de kwaliteit van je leven bepaalt. Dat is zo in je priveleven, maar evengoed op de werkvloer. Om productief en succesvol te kunnen zijn, moet de relatie met ons werk en de mensen met wie we werken goed zijn.’
  2. Een goede gezondheid. 

Om een fijn leven te kunnen leiden is het belangrijk om lichamelijk en geestelijk gezond te zijn. Beiden beïnvloeden elkaar beide kanten op. Een gezond lichaam zorgt voor een gezonde geest en andersom.

  1. Veiligheid en vrijheid in je leven. Om een goed leven te kunnen leiden is het belangrijk dat je veilig bent en je veilig voelt. En dat je in vrijheid kan leven om te zijn wie je wilt, je te ontwikkelen zoals jij dat wilt en te zeggen wat je denkt.  Daarbij rekening houdend met de ander. Perel zegt hierover: ‘als mens heb je behoefte aan twee dingen: veiligheid en vrijheid. Alleen heeft de een meer tolerantie voor een gebrek aan vrijheid en de ander meer voor een gebrek aan veiligheid.’
  2. Invloed in je eigen leven. Het is belangrijk zoals Roy Baumeister zegt om actorschap te voelen. Dat de keuzes die je maakt invloed hebben, dat jij invloed hebt op wat er gebeurt in jouw leven.

Zoals Esther Perel al zei kan een crisis, zoals corona, een accelerator zijn van dingen die al langer aan het gebeuren waren. De coronacrisis kan je ook zien als contrastvloeistof, zij heeft laten zien waar de zwakke plekken in ons systeem zitten. De afhankelijkheid van een wereldwijde productieketen die laat zien hoe kwetsbaar je bent als allerlei onderdelen van bijvoorbeeld testmachines op verschillende plekken in de wereld worden gemaakt. De vervuiling van de luchtvaartindustrie, de CO2 uitstoot en de klimaatcrisis door vlees, auto’s en vliegverkeer. Hoe slecht we ons sociale stelsel hebben onderhouden. En hoe kwetsbaar het werk van veel mensen is zowel qua baanzekerheid als financieel.

Daarnaast werd ook ieder mens geconfronteerd met de keuzes die hij of zij tot nu toe heeft gemaakt. Op het gebied van relaties, op het gebied van werk, op financieel gebied, op gezondheidsgebied. Opeens was er tijd om voor elk van deze gebieden te kijken: hoe sta ik er eigenlijk voor en wil ik dat of niet? Wat vind ik belangrijk in mijn leven? En waar heb ik naar gehandeld tot nu toe?

De corona crisis heeft versneld aan het licht gebracht hoe kwetsbaar ons systeem is en hoe kwetsbaar en afhankelijk wij zijn als mensen.

Hoe stond het ervoor?

Laten we nog eens kijken naar de 4 dingen die belangrijk zijn voor een goed leven. En kijken hoe het ervoor stond voor corona uitbrak.

  1. De kwaliteit van je relaties. Ongeveer 30% van de mensen in Nederland, dat wil zeggen 3,5 miljoen mensen is eenzaam. Tussen de 30.000 en 50.000 mensen per jaar scheiden in Nederland. In 2017 was 22% van de Nederlanders alleenstaand (cbs.nl).
  2. Een goede gezondheid.
    Op dit moment is 50,1% van de mensen te zwaar in Nederland, oftewel 8,5 miljoen mensen. Daarnaast hebben 58%, 9,9 miljoen mensen mensen in Nederland een of meerdere chronische aandoeningen. Van de mensen die tijdens de corona crisis op de IC zijn beland was 75% (veel) te zwaar.
  3. Veiligheid en vrijheid.
    Als je naar bijvoorbeeld de criminaliteitscijfers kijkt is Nederland qua cijfers een van de veiligste landen ter wereld. Qua vrijheid behoort Nederland ook tot de top van de wereld. Vrije pers, weinig corruptie, goede toegang tot betaalbaar onderwijs (uiteraard geldt dit niet voor iedereen en kan er hierin ook nog veel beter).
  4. Invloed op je eigen leven.
    Nederlanders ervaren gemiddeld genomen een grote welvaart en een groot welzijn en geven hun leven hiervoor gemiddeld een 8,0 (cbs.nl). Echter zijn er wel grote verschillen tussen hoog- en laagopgeleiden, gezonde en ongezonde mensen. Ook mensen met een migratieachtergrond, flexwerkers en sommige groepen ouderen geven hun welvaart en welzijn een lager cijfer. Wel is het cijfer van een 8,0 wereldwijd heel hoog.
Analyse

Sommige cijfers doen schrikken, op andere gebieden lijkt het mee te vallen. Toch is er veel angst en onzekerheid, zijn er veel mensen overspannen/ burn-out en ervaren veel mensen psychisch spanning of leegte. Laten we eens kijken hoe dit komt. Laten we eens kijken wat deze vier factoren (kwaliteit van relaties, goede gezondheid, veiligheid en vrijheid en invloed van leven) nou zo onder druk zet.

Perel zegt hierover het volgende: ‘door de opkomst van het individualisme en het wegvallen van gemeenschappen om bij te horen, is onze identiteit onze eigen verantwoordelijkheid geworden. Al het geluk moet tijdens ons leven worden behaald. Daarom gaan we steeds meer van onze relaties eisen: we hebben constant het gevoel dat we onszelf, onze identiteit moeten verbeteren. We scheiden niet meer omdat we ongelukkig zijn, maar omdat we denken dat we met een ander gelukkiger kunnen zijn. Op dezelfde manier stoppen we niet meer met een baan omdat we het werk niet leuk vinden, maar omdat we denken dat het ergens anders beter kan. De moderne relatie is onze manier om houvast te vinden in de eindeloze onzekerheid van ons harde bestaan. En dat is gevoelsmatig nooit af.’ 

We leven in een tijd van eigen keuze en verantwoordelijkheid. Die vrijheid brengt verantwoordelijkheid met zich mee: ‘we moeten onszelf helemaal ontwikkelen tot ‘de beste versie.

Mensen leggen een enorme druk op het ontwikkelen van hun ‘zelf en voelen zich daardoor nooit ‘af’, nooit goed genoeg. 

‘Zeker nu we de laatste decennia steeds losser met onze intieme relaties omgaan, neemt de behoefte aan een andere vorm van houvast toe. Veel mensen vinden die in hun werk, vast of flexibel. In tegenstelling tot een romantische relatie heb je je werk meer zelf in de hand, en bovendien ben je er gemiddeld veel langer mee bezig.’ 

Werk is dus heel belangrijk geworden voor ons gevoel van een goede,mentale gezondheid, voor ons gevoel van veiligheid en vrijheid en ook voor de kwaliteit van onze relaties. Ook ervaren velen van ons invloed op ons werk (ook dit geldt uiteraard niet voor iedereen in zijn of haar werk, zeker in lager betaalde banen hebben veel mensen deze luxe niet). Alle vier de factoren die van belang zijn voor een goed leven komen dus terug in werk. Maar zegt Perel: ‘Nu door de corona crisis komt die ontwikkeling tot stilstand en dus worden mensen ineens teruggeworpen op zichzelf, en zien ze hoe onzeker de wereld om hen heen eigenlijk is. Dat hun identiteit is opgebouwd uit relaties die alleen maar schijn zekerheid verschaffen. Immers: zodra het bedrijf waar jij werkt omvalt, valt in één keer een deel van wie jij bent weg.’  

Ook op het gebied van je romantische relatie kan corona een enorme test zijn. Opeens zie je elkaar veel door het thuiswerken, sommige koppels moeten alle ballen hoog houden tussen werk, kinderen en de relatie. Maar ook qua vriendschaps- of werk relaties veranderde er veel tijdens corona. Je zag je collega’s niet meer live of bij de koffieautomaat. Je kon niet met nieuwe mensen afspreken in de kroeg, moest veel thuisblijven. En je merkte door corona ook heel goed of je vrienden en relaties hebt waar je op terug kon vallen of niet.

Qua gezondheid zijn veel mensen door het vele binnen zitten eerder zwaarder en ongezonder, dan gezonder uit de corona crisis gekomen. Veel werken achter een laptop is niet heel goed voor je lichaam, veel thuisbezorgen zorgt voor nog minder beweging en veel mensen hadden hun beweging naar hun werk ook niet. Verder vielen veel sportlessen ook nog eens weg, dus dan komen mensen snel aan.

De schrik dat we niet alles in de hand hebben en voor onze veiligheid en vrijheid toch best wel afhankelijk zijn, was voor veel mensen ook pittig. Onze kwetsbaarheid werd zeer duidelijk blootgelegd. Dat ook kwetsbaarheid en tragiek een onderdeel zijn van het leven werd opeens heel duidelijk. En dat hun eigen invloed beperkter was dan gedacht. Dit zijn we niet gewend, dus na de eerste maanden merk je veel weerstand tegen de maatregelen en het thuisblijven. Maar de grootste schrik voor veel mensen was naast kwetsbaarheid vooral de confrontatie met henzelf. Opeens moesten ze wel naar zichzelf kijken en dit was best schrikken of nieuw voor sommigen.

Snelheid, theater technieken en stilte

Om te laten zien waarom dit veel mensen zo overviel maak ik een vergelijking met theater- en presentatietechniek. In de training van mijn presentatietraining bedrijf PresentU werken wij met 4 stappen keuzemodel.

Stap 1: creëer keuzeruimte. Veel mensen presenteren in een heel hoog tempo. Hun presentatie is opeens voorbij zonder dat ze bewust veel keuzes hebben gemaakt. Er ‘komt’ weinig door hen. Er is hen veel ‘overkomen’ tijdens de presentatie (hoge adem, zenuwachtig dribbelen, etc). Als je tempo zo hoog is dat je geen keuzeruimte hebt, kan je ook weinig bewuste keuzes maken.

Stap 2: maak een keuze. Je maakt een keuze: bijvoorbeeld deze zin ga ik hard zeggen, nu laat ik een stilte vallen, etc.

Stap 3: voer de keuze uit zonder commentaar. Velen hebben een sabotagelijn in hun hoofd tijdens het presenteren. ‘Doe ik het wel goed, wat vinden ze ervan’. Dan kan iemand een keuze maken (‘deze zin zeg ik harder’) maar als iemand dat zelf raar vindt, ervaren wij als publiek dat als een sterker signaal, ‘‘huh, wat raar, hoort dit erbij?’’  Of sprekers zijn al bezig met de volgende zin, terwijl ze een eerdere zin nog niet hebben uitgesproken. Dan krijg je euhms, omdat je niet tegelijk eindeloos door kan blijven praten én aan de volgende zin kan denken. Het gaat er dus om, 1 op 1 te zijn met de zin die je zegt, dan word je als live ervaren en heb je zelf een gevoel van controle als spreker.

Stap 4: de juiste keuze. Dit is afhankelijk van de grootte van je publiek, wie jij bent als spreker,  de soort presentatie. Stap 4 wordt pas relevant als je de eerst 3 stappen goed hebt doorlopen.

Om stap 1 te kunnen ervaren, keuzeruimte te hebben, moet je een stilte laten vallen. Laat je geen stiltes vallen en raas je maar door, dan heb je dus geen keuzeruimte, overkomt alles je en heb je weinig bewuste controle. Je kan dan weinig bewuste keuzes maken. In een stilte heb jij even tijd om te bedenken ‘wat heb ik net gedaan?’, en wat ga ik nu doen?’ en voor je publiek geldt hetzelfde.

Stilte is heel belangrijk. Het absolute gebrek aan stilte is een groot maatschappelijk probleem nu. Alles en iedereen raast maar door. Elke lege minuut wordt opgevuld met werk, sociale afspraken, Netflix en heel veel op de telefoon. Er is daardoor dus weinig keuzeruimte en veel ‘overkomt’ mensen. Ze hebben dus weinig tijd om na te denken over hun eigen keuzes. Doen ze wat ze willen? Hoe gaat het met de wereld als geheel? Zorg ik goed voor mijn lichaam?

Dan kan een gedwongen stilte of pauze (corona) heel confronterend zijn. Want opeens zie je: ‘aah, dit doe ik dus steeds.’ Nu zien we op persoonlijke en wereldwijde schaal hoe we omgaan met onszelf, ons lichaam, onze relaties en de aarde. En dat kan best even schrikken zijn.

Ook stap 2, maak een keuze is lastig als je 1: geen keuzeruimte hebt en 2: maar doorraast. Waardoor je keuzes je maar een beetje overkomen.

Stap 3, een keuze uitvoeren zonder commentaar is lastig, want iedereen is constant alweer met het volgende bezig. Er is geen tijd om te incasseren wat je hebt gedaan en te bedenken: wat ga ik nu doen? Je bent alweer bezig met het volgende, terwijl je het vorige nog aan het doen bent. Je bent dus niet in het moment, kan niet goed ontspannen en al helemaal geen keuzes maken die goed zijn voor jou (voor een gezond gewicht, een goede relatie, werk dat bij je past).

De juiste keuze (stap 4)  is dan onbereikbaar, want je hebt helemaal geen tijd om af te stemmen op de juiste keuze voor jouzelf, jouw lichaam, je omgeving, je relaties.

Terug naar de theatertechniek. In keuzes die we maken in het theater zijn contrasten belangrijk. Tussen hard en zacht, snel en langzaam, lopen/ stilstaan. Contrasten trekken de aandacht van je publiek, ze denken: ‘hé er verandert iets, opletten!’ Om een contrast aan te brengen tussen snel en langzaam moet je weten wat je nul is of neutraal. Die zit tussen snel en langzaam. Je spreekt op een niet snel/ niet langzaam tempo. Maar als jouw nul eigenlijk 80% snel is en door je publiek zo wordt ervaren, zullen je variaties op die nul ook niet kloppen voor je publiek. Je kan nauwelijks meer nog sneller. Als jij voor je gevoel heel langzaam gaat wordt je pas als neutraal ervaren.

Het is dus belangrijk je neutraal op elk gebied te weten en te zorgen dat jouw neutraal ook voor een publiek als neutraal overkomt. Dan hebben je variaties hierop ook zin.

In het leven geldt dit ook op veel gebieden. Als jij alles op 80% snel doet, dan ken je het langzame gebied niet. Je kan dan niet bewust kiezen voor langzaam, want je kent dat niet. En dan schrik je als je gedwongen langzaam moet zoals nu met corona. Dan schrik je in stiltes, want die laat je nooit vallen.

Als we onszelf geen keuzeruimte gunnen zal veel ons overkomen en zullen we nooit merken dat onze neutraal niet klopt. En dan ‘overkomt’ ons een ongezond lichaam, een klimaatcrisis, werk dat niet bij ons past, een relatie waar we niet vol voor gaan omdat we alweer met het volgende bezig zijn.

Tibor schrijft: ‘je moet volledig kunnen vastpakken om iets te kunnen loslaten, het gaat mis als je half vastpakt.’ En dat klopt denk ik, we pakken veel half vast omdat we al met het volgende bezig zijn. En omdat veel ons overkomt zijn we vooral bezig me

t de korte termijn, lange termijn dingen worden steeds moeilijker. Omdat het geen snelle bevrediging oplevert (nu vakantie, nu iets leuks doen, nu lekker snoep eten). Als we dit niet veranderen helpen we onszelf naar de klote, ons lichaam, en het klimaat. Maar als we stiltes laten vallen dan hebben we keuzeruimte. Als we stiltes laten vallen dan kunnen we de juiste keuzes maken. Als we stiltes laten vallen dan kunnen we het ook anders doen.

Bronnen

Rapport kwaliteit van leven, 2018                         www.cbs.nl
Cijfers over obesitas en chronische ziekten         www.volksgezondheidenzorg.info
Interview Esther Perel                                               Volkskrant, 5 mei, 2020
Theater technieken                                                  PresentU, www.presentu.nl
Tibor Olgers quote                                                   www.tibor.nl